Aktie zonder Beweging, Spektakel zonder Media

De Shell-aktie was een test voor het bewegingsvermogen opnieuw op het toneel te kunnen verschijnen. Het peilde de bereidheid na het verdwijnen van de spraakmakende bewegingen van ‘80 en de opheffing van bluf! zich te groeperen rond een teken. Uit veiligheidsoverwegingen werd gekozen voor een parasitaire deelname aan de nationale antiapartheidskonsensus die uitbrak bij de ode aan Mandela van Ruud Gullit na de overwinning op Duitsland. Geafficheerd als vadermoord op de Koninklijke Olie moest het de aktievoerder via oedipale verwerking van de uitkeringsafhankelijkheid initiёren in z’n maatschappelijke rol van professionele akteur in de spektakel-media. Door de huiverige houding ten opzichte van de nieuwe technologiёn koos men als aktie-objekt vor de grondstof die sinds jaren zeventig z’n almacht had verloren toen hij een wapen in handen van moslims bleek te zijn en vervolgens het auto-milieu zure regen en broeikas-effekt in de schoenen kreeg geschoven. De keuze voor dit afbrokkelende imago van de benzine was ingegeven door de wens een aktievorm te populariseren die door de Onkruit-avantgarde begin jaren ‘80 suksesvol was ontwikkeld. De kern hiervan was je strategie te richten op een doel dat per definitie onbereikbaar was en met geheime akties in de openbaarheid te treden om anderen aan te zetten ook zo aktie te voeren. Het militarisme kon nooit verslagen en er werd geen alternatief voor geboden. De politiek als centrale instantie die de problemen in goede banen leidt had totaal afgedaan. Aktievoerders beheersten niet meer de politieke taal en dat werd niet als gemis maar als teken van kracht ervaren. De Onkruit-gedachte werd weggedrukt toen enerzijds open en saaie bewegingen (voor vrede, tegen Woensdrecht) het verouderde vokabulair van de kompromis-politiek aansloegen door een uitvoerbare eis te stellen en anderzijds gesloten en militante groupen spektakulaire branden kombineerden met een leninistisch jargon. De groep der de-weggers die gelooft in de strategie von het onbereikbare doel als openbaar kader voor zich autonoom voortplantende akties, koos als antwoord een nieuw teken te lanceren waarrond de verspreid geraakte of nog niet ingeschakelte bewegers*sters zich konden hergroeperen als een nieuwe generatie van aktievoerders, of beter nog: akteurs. De voorgeprogrammeerde frustratie van de generatie van ‘60 over het paradijs dat in Vietnam moest aanbreken na de revolutie, werd vermeden door geen enkele band aan te gaan met de kameraden in Zuid-Afrika. Het ging om Shell en om de theatrale en mediamieke vaardigheden hier. Het blokkade-spektakel zag zich niet als onderdeel van een grote historische beweging waarvan de inhoud vooraf al vaststond, maar als publieksvertoning die tijdens haar uitvoering een eigen inhoud – of vorm – moest zien te creёeren voor nu en later. Blokkeren is weliswaar al een antiek gebruik, maar de lawaaiblokkade bij het Stadhuis en het vuur-verzet bij de ontruiming van de Conradstraat hadden een nieuw veld voor imaginaire akties geopend. Hat scenario van de niet-effektieve blokkade dwingt de politie zelf akteur te worden in het door anderen geplande publiciteitsritueel. Dat de blokkade als spektakel wordt aangekondigd breekt met de militaire logika van de botsende lichamen op een afgebakend slagveld om de konfrontatie te vervangen dour een ongerichte beweging rond een objekt. De poging van Van Thijn om de achterpoort als plek herintroduceren was alleen maar een uitdaging voor de bewegingsvaardigheid van de akteurs. Het spektakel met zijn veelvoudige podia impleceert dat het masker dat de akteurs zich aanmeten ieder moment kan metamorfoseren, het is een voorstelling met een open einde.

In een samenleving die in permanente staat van verandering verkeert is het hachelijk nog voor “maatschappij­verandering” te pleiten. Als aktie-doel kwam daarvoor de “bewustwording” in de plaats. Toen dit informatie werd kwam het onder het regime te staan van de media-wetmatigheden. De aktie-inzet werd een thema dat zich moest waarmaken als mode-trend. De te bereiken doelstelling verloor z’n materiёle karakter en werd imaginair. Als reaktie hierop moesten de akties zelf steeds direkter en materiёler (“harder”) worden om nog te kunnen doordringen in het met tekens overvoerde mediale bewustzijn. Aan deze harde akties werd door de uitvoerenden echter nog steeds een hoge realiteitswaarde gehecht. De “effektiviteit” moest kunnen worden uitgedrukt in materiёle schade of verworven­heden. De publieke opinie trad als disziplinerende faktor ob, maar werd nog niet benoemd als “de media”. Radio, tv en kranten werden gebruikt om anti-reklame voor jezelf te maken waardoor overheid en politie gedwongen werden tot onproportionele machtsaanwending. De publieke opinie was de imaginaire grootheid die aangaf waar de grens lag voor deze anti-reklame. Je kon niet met terrorisme gaan dreigen omdat daarmee teveel “goodwill” verspeeld werd. Thans bestaat alleen nog de media waarin de publieke opinie is opgelost. Alle konkrete akties zijn erop gericht media-effekten te sorteren i.p.v. effektief te zijn. Zoals de elektrische gitaar pas hoorbaar is via de versterker, bestaat de aktie pas als het een item is geweest. Iedere aktie is zo in feite een reklame-kampagne. Hetzij voor jezelf, hetzij tegen de vijand. Het voordeel van apartheid is dat iedereen tegen is en dat de aktie dus direkt kan gaan opereren op reklame-nivo. De warming-up met informatie om van het aktie-theme een mode-trend te maken, kon worden overgeslagen. Niemand stond raar te kijken toen het SuZa-komite aankondigde dat het einige doel van de spektakel-blokkade was om het imago van Shell te beschadigen. Niet het vernietigen van een wereld-concern is de inzet maar het verstoren van de vrije, onbekommerde circulatie van het teken, de schelp. Per definitie moet het bedrijf blijven voortbestaan wil je het imago ervan kunnen blijven beschadigen. Zo heeft de Shell-aktie weer de Onkruit-doelstelling van een oneindige voortgang van de aktie weten in te bouwen. De grens aan de anti-reklame voor Shell is gelegen op het punt waar de anti-reklame weer reklame wordt. Direkteur Hooykaas beweerde na afloop dat dit punt inderdaad gepasseerd was. En het komite beweerde het tegendeel. Maar beide uitspraken vormen nog een onderdeel van de respektievelijke reklame-kampagnes. Het werkelijke effekt op het kollektieve imago is onmeetbaar want imaginair. Duidelijk is wel dat de aktie als zodanig verder zal gaan als spel met de media. Alleen Shell zal kunnen meten of ekonomische effekten optraden, maar iedere mededeling daarover zal onbetrouwbaar zijn want deel van de kampagne.

Shell helpt... de beweging weer op gang. Onkruit was geen aktiegroep, maar een groep akties. Anders dan de kraakbeweging wist ze niet een eigen tijd-ruimte te vestigen, die onafhankelijk van de media bestond. Das is inherent aan het organiseren van spektakel. Jaarlijks terugkerende mediamieke evenementen voor groot publiek die veel gelijkenis vertonen met de popconcerten voor Amnesty, Aids of Mandela. Rituele vieringen van het samen-zijn als doel op zich, die de pretentie loslaten het hele leven van de beweger*s te omvatten en te veranderen. De geheime pretentie om onder het teken van Shell een nieuwe beweging op te starten, zonder eigen tekens en rituelen in leven te roepen is even onmogelijk als de openlijke, Shell uit Zuid-Afrika te lokken. Maar wat blijft is de schittering van de belofte van een gebeurtenis die zelf gecreёerd wordt. In toenemende mate zullen onze spektakels gedikteerd worden door de media-regels, hoe inventief daar verder mee omgegaan wordt. Bewegingen kunnen alleen ontstaan als ze in staat zijn media-vrije spektakels aan te richten.